Được xây
dựng thành ngôi chùa tuyệt đẹp vào thời Trần, rồi chúa Trịnh trùng tu và
cuối cùng, quần thể di tích tráng lệ Hồ Thiên bị lãng quên, chìm nghỉm
trong đại ngàn hoang rậm, không ai biết đến nữa.
Suốt
nhiều năm qua, chỉ có lâm tặc và bọn săn đồ cổ biết đến ngôi chùa cổ
này và việc chúng làm không phải báo cho các nhà chức trách, mà đem xà
beng, thuổng, cuốc vào đào phá tìm đồ cổ.
Đám lục lâm thảo khấu kia nhồi cả mìn vào tường đá giật nổ tung để tìm báu vật. Tượng đá, bia đá bị đập vỡ sạch sẽ.

Nền cũ chùa Hồ Thiên

Cả
một vườn bảo tháp tuyệt đẹp cũng bị đào rỗng ruột, giật đổ để lấy đi đồ
cổ. Khi các nhà khoa học tìm đến, cũng phải há hốc ngạc nhiên, bởi ở
vườn tháp này chằng chịt đường hầm do bọn đồ cổ tạo ra cứ như thể địa
đạo đánh giặc.
Hai pho tượng được cho là Phật hoàng
Trần Nhân Tông và thiền sư Pháp Loa cũng bị bọn trộm đồ cổ chặt rời đầu
để kiểm tra xem có báu vật giấu bên trong không.

Tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông bị cụt đầu...

... giờ đã được gắn lại và đặt trong một cái am gạch lúp xúp thế này

Giờ,
đầu hai vị được gắn với thân bằng vôi vữa, đặt trong một cái am dựng
tạm bằng gạch lúp xúp trông thật thảm hại, không xứng với một vị đế
vương lừng danh lịch sử nước nhà.
Vào năm 1988, được
sự chỉ dẫn của những người hái măng, lấy thuốc trong rừng, một nhà khảo
cổ của Bảo tàng Bắc Giang đã tìm thấy phế tích ngôi chùa Hồ Thiên nổi
tiếng này và công bố phát hiện chấn động tới toàn thể giới khoa học.

Tháp gạch hiếm hoi dựng thời Lê còn nguyên vẹn ở Hồ Thiên.

Khi
đó, nhà khoa học này cũng chưa thể xác định được di tích chùa Hồ Thiên
thuộc địa phận tỉnh Bắc Giang hay Quảng Ninh, bởi ngôi chùa nằm trên
đỉnh một ngọn núi, trên độ cao hơn 500m so với mặt biển, trên dãy Yên Tử
bịt bùng hoang rậm.
Các nhà khoa học đã tức tốc
vạch rừng vào tận nơi và sững sờ trước một di chỉ khảo cổ khổng lồ đổ
nát giữa đại ngàn. Niềm an ủi lớn nhất với các nhà khoa học là còn một
tháp đá xanh 7 tầng tuyệt đẹp vẫn nguyên vẹn từ thời Trần.

Tháp đá 7 tầng được một nhà khoa học chụp lúc chưa đổ Tháp đã mới được dựng lại

Nhà
khảo cổ Vũ Thị Khánh Duyên (Ban quản lý các di tích trọng điểm Quảng
Ninh) mô tả vẻ đẹp của tháp đá: “Đó là một ngôi tháp được gia công rất
công phu.
Tầng một của tháp có cửa mở bốn hướng,
chính giữa đặt một bệ đá hoa sen, trong chạm nổi hình lưỡng nghi bát
quái, bao quanh hình Lưỡng nghi là các hoa văn vân mây và các chấm tròn
(28 hạt) bố trí theo nguyên tắc của Kinh Dịch.
Bốn
mặt bên của bệ đá này đều chạm nổi hình cánh sen ba lớp, tổng cộng gồm
72 cánh. Các cánh sen được tạo tác rất mập, dầy, so le, hướng lên trên
và úp vào nhau.
Trên bề mặt mỗi cánh sen được trang
trí bởi những hoa văn khắc vạch chìm lá đề và hoa văn vân mây ba dải.
Ngôi tháp đá minh chứng cho nghệ thuật xây dựng tháp đá của cha ông thời
đó”.

Di vật tuyệt đẹp còn sót lại.

Tôi
đang loay hoay chụp ảnh tháp đá quét sơn trắng, thì sư trụ trì Thích
Đạt Ma Trí Thông, dáng người mảnh khảnh trong bộ đồ vàng xuất hiện từ
trong rừng.
Sư Trí Thông dẫn tôi lên gian thờ mới được dựng tạm bằng gỗ thắp hương, rồi ngài kể về duyên kỳ ngộ với Hồ Thiên tự.
Theo
sư, người đời vẫn tưởng Hồ Thiên có nghĩa là hồ nước trên trời, nhưng
thực ra, chữ “hồ” ở đây không phải ao hồ, mà là “quần tụ”. Hồ Thiên
chính là sự quần tụ trên trời. Ngôi chùa nằm thế dựa lưng vào núi Phật
Sơn, mùa đông chẳng có ngọn gió nào thổi đến, nên dù ở độ cao hơn 500m
so với mặt nước biển, thường xuyên có mây mù bao phủ, song lại quanh năm
ấm áp.

Bia đá bị đập vỡ được gắn lại.

Rồi
ngài chậm rãi đọc bài thơ chúa Trịnh Cương khắc trên bia đá ca ngợi
cảnh đẹp của chùa: 'Miền đông đều xinh đẹp/ Riêng một cảnh Hồ Thiên/ La
liệt ngàn núi thẳm/ Vời vợi muôn vẻ huyền/ Thượng thừa khai cảnh Phật/
Đại giác diễn chân thuyên/ Lầu gác thường truyền giới/ Đầm vực nối đất
liền/ Châu báu xây cổ tháp/ Ngọc vàng rạng mọi miền/ Đạo lớn thâm hưng
chấn/ Công quả được mãn viên/ Cuộc chơi vừa kết thúc/ Bút thánh đề non
tiên'...
10 năm trước, vào năm 2001, được sự giới
thiệu của sư trụ trì am Ngọa Vân, sư Trí Thông đã tìm lên ngôi chùa này,
sống trong mái đá, ăn vả, ăn măng, rồi cùng nhân dân dựng tạm mấy gian
nhà, cố gắng giữ gìn các di tích.

Bia đá xanh tuyệt đẹp ca ngợi cảnh Hồ Thiên.

Thế
nhưng, theo lời sư Trí Thông, sự có mặt của ngài cũng không ngăn cản
được đám lục lâm thảo khấu. Hàng ngày, vẫn có những nhóm người vác súng,
vác cưa máy đi qua Hồ Thiên vào rừng săn thú, đốn cây, rồi xuống núi,
cũng đi qua Hồ Thiên với các loại xác thú trợn mắt, nhe nanh, máu chảy
tí tách.
Bọn trộm đồ cổ thường lợi dụng những ngày
sư Trí Thông xuống núi để hành động. Chúng chặt gãy ngọn tháp 7 tầng
tuyệt đẹp để móc đồ cổ, đào hố thủng đáy tìm chum chóe, khiến tháp đá
nghiêng dần rồi đổ kềnh vào năm 2004
Rồi tấm bia đá
xanh tuyệt đẹp mô tả cảnh sắc tuyệt trần của Hồ Thiên cũng bị bọn trộm
đồ cổ đào hở hàm ếch, khiến bia đá bị lún, nghiêng.
Sư
Trí Thông phải cùng nhân dân dựng lại tháp đá. Dù tháp đá đã dựng lại
nguyên vẹn, nhưng không được chuyên nghiệp, nên trông nó mới mẻ quá, mất
đi sự cổ kính, u hoài của tháp đá 700 tuổi.
Thậm
chí, cách đây vài năm, cây vải tổ khổng lồ có tuổi ít nhất 400-500 năm,
cũng bị lâm tặc vác cưa máy cưa rụng một cành. Cành vải đó có đường kính
tới 0,6m. Sư Trí Thông đã phải liều cả mạng sống của mình mới bảo vệ
được cây vải tổ, nếu không, chúng sẽ hạ cả cây để lấy gỗ.

Nơi thờ tự Phật hoàng ở Hồ Thiên được dựng tạm như thế này

Ba
cây thông khổng lồ, thân 3 người ôm, cao vọt khỏi tán rừng, đứng cách
xa cả chục km vẫn nhìn thấy ở khuôn viên chùa Hồ Thiên cũng bị lâm tặc
hạ cả rồi.
Anh Tuấn - người dẫn đường cho tôi vạch
rừng đi về phía Đông để lần tìm những ngôi tháp đá rêu phủ xanh rì chìm
khuất trong những bụi rậm mà anh gặp rất nhiều trong những chuyến đi
rừng hái thuốc, lấy măng, bẫy thú chục năm trước. Anh đi một lát rồi về
với gương mặt thất vọng, vì không tìm thấy cái tháp đá nào nữa, chỉ thấy
những tảng đá vô tri vung vãi trong rừng.
Anh Tuấn
bảo, trong thời điểm từ 10 đến 20 năm về trước, người dân quanh vùng ầm
ầm lên núi Yên Tử đào đồ cổ đem bán. Rất nhiều người trúng đậm vì đào
được chum chóe, đồ gốm, tượng đồng, khánh đồng…Những thứ gì có giá trị
thì họ đã khênh đi hết rồi. Chỉ còn lại những thứ vỡ vụn, không có giá
trị, hoặc nặng quá, không khiêng đi được mà thôi.

Hình dung về Hồ Thiên khi xưa: Hồ Thiên gồm hệ thống các hạng mục kiến trúc nằm giữa hai sườn núi chạy dọc từ đỉnh xuống chân, tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ. Khu trung tâm là một tòa Tiền đường rộng 5 gian 2 chái (dài 26m, rộng 11m), và tòa Thượng điện gồm 3 gian. Tòa nhà này còn lại một phần, với bức tường dày tới gần 1m. Nền chùa được bó vỉa bằng hệ thống đá phiến lớn màu xanh. Ngoài ra còn có khu nhà tổ, tọa lạc trên một mặt bằng khoảng 300m2, rộng 7 gian còn khá rõ nền móng. Đáng chú ý là khu nhà bia được làm hoàn toàn bằng đá tảng xanh, thớ mịn, được mài nhẵn ở tất cả các mặt, ghép bằng mộng rất khít. Nhà bia chỉ còn lại một bức tường đá xanh. Tại khu nhà bia, hiện vẫn còn tấm bia đá xanh khá nguyên vẹn, tuyệt đẹp, cao tới 2,76m. Việc đưa được tấm bia nặng nhiều tấn này lên đỉnh núi quả là kỳ công. Tấm bia đá là một cuốn “sử thạch” về Hồ Thiên. Ngoài ra còn vườn mộ tháp, với những tháp đá được làm bằng những phiến đá xanh rất đẹp, ghép mộng rất khít. Mỗi tháp đá là một công trình nghệ thuật của một thời đại.